Ukoliko imamo na umu Habermasov poziv na obnovu „suštinskog, integralnog razuma“, koji je, po njemu, vladao Evropom sve do epohe prosvetiteljstva, koja je inicirala buduću prevlast specijalističke misli, život i rad akademika Ivana Đaje treba imati privilegovan status. Osim toga što je bio jedan od najvećih srpskih naučnika – fiziolog i biolog, osnivač naučne fiziologije zasnovane na eksperimentalnim osnovama i međunarodno priznate „Beogradske fiziološke škole“, član srpske i francuske akademije nauka i dobitnik prestižnih međunarodnih naučnih priznanja – Ivan Đaja je ostao upamćen i kao filozof, književnik, rektor Beogradskog univerziteta, prvi dopisnik „Politike“ iz inostranstva i umešni flautista, ali i kao čovek slobodnog duha koji je nesputano izražavao svoje stavove i bio spreman za to da plati punu cenu, u zemlji u kojoj nije morao da živi i koja, prečesto, ne shvata značaj svojih velikana.

Ivan Đaja je rođen u Avru u Francuskoj, od oca Božidara, Srbina iz Dubrovnika i pomorskog kapetana koji je iza sebe ostavio i nekoliko romana i majke Francuskinje, Delfine Depoa. Porodica Đaja je jedna od značajnih srpskih porodica, jer je dala nekoliko značajnih ličnosti: Ivanov stric, Jovan Đaja, bio je bečki doktor filozofije i uz Nikolu Pašića, jedan od osnivača Srpske radikalne stranke. U dva mandata je bio ministar unutrašnjih dela, ali i ambasador u Atini i Sofiji, kao i pisac, novinar i prevodilac (preveo je, primera radi, Tacita, Igoa, Manconija...). Njegov sin, Siniša Đaja, bio je profesor Beogradskog univerziteta i jedan od osnivača Farmaceutskog fakulteta, kao i upravnik Instituta za farmaceutsku tehnologiju (1939-1957).

Vrlo brzo nakon rođenja, Ivan je sa porodicom prešao u Srbiju, gde mu je otac dobio posao kapetana parobroda „Deligrad“. Nakon završene osnovne i srednje škole, Ivan se ponovo otisnuo u Francusku, gde prvu godinu provodi kao učenik liceja Kornej u Ruanu, na studijama filozofije, da bi naredne 1903. godine upisao Sorbonu. Diplomski rad iz prirodnih nauka brani već 1905. godine, a prvi naučni rad (Amiolitička inaktivnost dializiranog pankreasnog soka), sa još dva saradnika, objavljuje već 1906, sa 22 godine. Nakon toga nastavlja da objavljuje niz studija u časopisu pariskog Biološkog društva, od kojih će jednu objaviti i Francuska akademija nauka. Tokom osnovnih studija je jedno vreme radio u francuskom Nacionalnom muzeju prirodnih nauka, kod velikog Pol Van Tigema, a nakon toga je pet godina proveo u primorskoj laboratoriji Roskofu, kod Alberta Dastra, poznatog eksperimentatora, koji će, pored Van Tigema, svakako najviše uticati na formiranje Đajine naučne i stvaralačke ličnosti. Doktorirao je na Sorboni 1909. godine, sa tezom iz fiziologije: „Studija fermenata, glikozida i ugljenih hidrata kod mekušaca i rakova“.

Iako je kao Francuz po majci, sa diplomom doktora nauka sa Sorbone i sjajnim kontaktima u naučnom svetu, imao zagarantovanu blistavu karijeru u Evropi, vođen iskrenim patriotizmom, ali i stručnim izazovom uspostavljanja kompletnog naučnog sistema u nerazvijenoj zemlji, Ivan Đaja se vraća u Srbiju i već naredne, 1910. godine, u zvanju docenta za fiziologiju na tadašnjem Filozofskom fakultetu, osniva Institut za fiziologiju (Fiziološki zavod), prvi te vrste u Jugoistočnoj Evropi, kojim će uspešno rukovoditi više od 40 godina, kao i Katedru za fiziologiju, u okviru Instituta – prvu među Južnim Slovenima. Ovo označava početak, takozvanog, zlatnog perioda srpske fiziologije. Posle samo dve godine istraživačkog rada na Institutu, Đaja objavljuje monografiju „Fermenti i fiziologija“, za koju će dobiti 1912. godine nagradu Srpske kraljevske akademije, a uspešno rukovođenje Institutom je krunisano međunarodno priznatim i poznatim nazivom za ovu ustanovu: „Beogradska fiziološka škola“.

Koliko su Đajini naučni radovi bili značajni, najbolje svedoči njegov prijem u Francusku akademiju nauka 1955. godine, u odeljenje za medicinu i hirurgiju; i to na upražnjeno mesto nakon smrti ser Aleksandra Fleminga, slavnog pronalazača penicilina, a godinu dana ranije rektor Sorbone će mu uručiti i titulu počasnog doktora nauka Pariskog univerziteta. Zastanimo na trenutak na ovom mestu, jer je upravo Đajin prijem u Francusku akademiju bio povod za jedan mali diplomatski skandal, koji će ostati veoma simptomatičan kada je reč o recepciji ovog velikana srpske nauke u sopstvenoj državi. Naime, na svečanosti upriličenoj u Francuskoj akademiji nauka, povodom Đajinog prijema za dopisnog člana, nije bio prisutan jugoslovenski ambasador. Ivan Đaja je od početka imao jedan slobodan pristup svim ljudima, bez obzira na funkcije koje zauzimaju. Uvek skladno obučen i doteran, ljubazan u ophođenju prema ljudima, gospodskog porekla i obrazovanja, ali i iintelektualac par excellence, sposoban za finu ironiju i pobornik bratstva među ljudima, bio je oduvek trn u oku domaćim vlastima. Ta karakteristika ga je dovodila u opasnosti još za vreme Prvog svetskog rata, koji ga je sačekao tokom boravka u Beču, kada je bio pod stalnom prismotrom, a potvrdila se školske 1934/35, kada je kao rektor Beogradskog univerziteta, zajedno sa pobunjenim studentima protestovao protiv upada policije u prostorije Univerziteta, braneći autonomiju ove institucije i njene studente. Kada su ga 1945. godine, po svedočenju njegove kćerke Ivanke, predstavili Titu „kao studentsku majku i crvenog rektora“, budući da je štitio pro-socijalističku predratnu omladinu, odgovorio je: „Ja sam ih samo štitio da mogu da uče, a njihove političke zanose sam smatrao mladalačkim neozbiljnostima.“

Smisao za finu ironiju nije ga napuštao ni kasnije. Tako je prilikom zdravice na jednom banketu, upriličenom u čast inauguracije nove ministarke prosvete Mitre Mitrović, inače supruge Milovana Đilasa, izgovorio: „Pozdravljam Vas kao osobu koja je došla na mesto koje su u ovoj zemlji zauzimali Sveti Sava i Dositej Obradović!“ Razume se, istog trenutka je bio proglašen za nepodobnog i reakcionarnog. No, slobodno izražavanje mišljenja za ovog velikana je ostalo aksiom. Tako se nije libio da se usprotivi inicijativi da Josip Broz postane akademik, jer će to, kako je govorio, biti restauracija monarhije, koja će se završiti time da on postane počasni građanin svake varošice u zemlji. Uostalom, da se vratimo na početak ove digresije, prilikom nedolaska jugoslovenskog ambasadora, Đaja je samo odmahnuo: „Mogao je slobodno da dođe, ja svoju zemlju kritikujem samo kad sam u njoj.“

Ipak, dobar glas o njemu čuo se daleko izvan granice njegove zemlje. Naučnici se danas slažu u oceni da se može govoriti o tri perioda Đajinog naučnog rada i tri velike oblasti: enzimi, istraživanja o metabolizmu i hipotermija. Prvi, najraniji period, krunisao je novom, racionalnijom nomenklaturom enzima i pravljenjem uređaja za merenje razmene gasova (Đajin aparat). Vrhunac druge je njegova dvotomna monografija „Homeotermija i termoregulacija“, kao i, danas poznat, „Đajin dijagram termoregulacije“, a u plodnom intervalu trećeg perioda, ostavio je globalnoj nauci u nasleđe tzv. „Đajinu metodu“ izazivanja hipotermije. Danas, ovi njegovi stručni doprinosi imaju veoma široku primenu.

Đaja je bio i veliki popularizator nauke i zdravog života, pisac filozofskih knjiga (od kojih je najznačajnija ona objavljena u Francuskoj „Čovek i inventivni život“), veliki prijatelj Milutina Milankovića i čovek na čiji je predlog Srpska akademija nauka promenila naziv, pridodajući i umetnosti – SANU. Kada je 2010. godine, Đaji u čast, Biološki fakultet organizovao simpozijum „Sto godina beogradske fiziološke škole Ivana Đaje“, pozivu su se odazvali vodeći naučnici iz čitavog sveta. To je samo potvrdilo njegov značaj, ali i dalo jedan pravac razmišljanja, koji bi danas trebao biti prioritetan. Naime, često možemo da čujemo informacije o velikanima srpske nauke kakvi su Tesla ili Pupin, koji su svoju slavu mogli jedino steći u inostranstvu. Oni to, dakako, i zaslužuju. Međutim, u globalnim izazovima koji stoje pred čovečanstvom, čini nam se da je Srbiji danas potrebno što više „Đajinih đaka“, kako u pokloništvu svojoj struci, tako i u globalnom predstavljanju okruženja iz koga se dolazi, jer je Ivan Đaja, upravo dokaz da se i u siromašnoj zemlji može ostaviti globalni naučni trag.